Obserwowany w ostatnim czasie skokowy wzrost zachorowań na COVID – 19, a co za tym idzie zwiększone prawdopodobieństwo kontaktu z osobą, będącą nosicielem wirusa SARS – CoV – 2, spowodował stosowanie tzw. środków przymusu medycznego, przede wszystkim kwarantanny oraz izolacji w warunkach domowych na niespotykaną dotąd skalę.

Podstawowym aktem normatywnym, regulującym kwestię prawnej dopuszczalności stosowania środków przymusu medycznego, a także środków przymusu bezpośredniego, w odniesieniu do osób, u których rozpoznano lub podejrzewa się rozpoznanie choroby zakaźnej jest ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej: Ustawa).

 

I. ŚRODKI PRZYMUSU MEDYCZNEGO

Na podstawie art. 5 ust. 1 Ustawy, na warunkach w niej określonych, osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obowiązane są do poddania się m. in. nadzorowi epidemiologicznemu, kwarantannie, leczeniu, hospitalizacji, izolacji oraz izolacji w warunkach domowych, które w niniejszym opracowaniu będą określane łącznie mianem środków przymusu medycznego.

Dokonując klasyfikacji środków przymusu medycznego, jako podstawowe kryterium ich podziału, biorąc pod uwagę trwającą pandemię COVID — 19, przyjąć należy występowanie u danej osoby objawów klinicznych, wskazujących na zakażenie chorobą zakaźną.

Zgodnie z treścią art. 34 ust. 1 Ustawy, w odniesieniu do osób, u których rozpoznano chorobę zakaźną oraz podejrzanych o zachorowanie na chorobę zakaźną, tj. osób, u których występują objawy kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę zakaźną, podlegają obowiązkowej:

1. hospitalizacji,

2izolacji

lub dodanej mocą ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: Specustawa)

3. izolacji w warunkach domowych.

 

Na gruncie Ustawy, pod pojęciem izolacji rozumieć należy odosobnienie konkretnej osoby lub grupy osób chorych bądź podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia im przeniesienia choroby zakaźnej na dalsze podmioty. 

Z kolei, izolacja w warunkach domowych, różni się od środka przymusu medycznego w postaci izolacji jedynie tym, iż odosobnienie odbywa się w miejscu zamieszkania lub miejscu pobytu osoby, w odniesieniu do której środek ten został nałożony.

 

W przypadku osób, które zostały jedynie narażone na chorobę zakaźną lub pozostawały w styczności ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego, tj. czynnika, który wywołuje chorobę zakaźną, a nie wykazują objawów chorobowych, podlegają one obowiązkowej:

  1. kwarantannie (odosobnieniu) lub
  2. nadzorowi epidemiologicznemu.
 

Warto dodać, iż pod pojęciem nadzoru epidemiologicznego rozumieć należy obserwację osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie, lecz bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się. Nadzór epidemiologiczny zakłada zatem jedynie stałe wykonywane u osoby, która została jemu poddana, badań sanitarno-epidemiologicznych, w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej.

Osoby, wobec których stosowana jest obowiązkowa kwarantanna, na podstawie art. 7 Specustawy są zobowiązane do zainstalowania na swoim urządzeniu mobilnym oprogramowania, udostępnionego przez ministra właściwego do spraw informatyzacji, służącego do potwierdzania realizacji obowiązku przestrzegania kwarantanny. 

Obowiązkowa kwarantanna lub nadzór epidemiologiczny mogą być stosowane wobec tej samej osoby więcej niż raz, aż do czasu stwierdzenia braku zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego.

W przypadku izolacji, izolacji w warunkach domowych oraz kwarantanny, bezwzględnie zakazanym jest opuszczanie miejsca, w którym się one odbywają, chyba że dana osoba będzie wymagała podjęcia hospitalizacji, albo organ inspekcji sanitarnej postanowi inaczej.

 

Środki przymusu medycznego, regulowane Ustawą, mogą zostać nałożone w drodze decyzji przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego. Przedmiotowej decyzji każdorazowo nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

Niemniej jednak, w przypadku podejrzenia zakażenia lub zakażenia chorobą szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia innych osób, decyzja, o której mowa wyżej może zostać przekazana w każdy inny możliwy sposób, zapewniający dotarcie jej treści do adresata (w tym ustnie) oraz nie wymaga uzasadnienia.  

Środek przymusu medycznego w postaci hospitalizacji, izolacji, kwarantanny, badania sanitarno — epidemiologicznego lub izolacji w warunkach domowych stosuje także lekarz w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zachorowania na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną.

Nadto, wymienione wyżej środki przymusu medycznego mogą zostać zastosowane przez lekarza również w przypadku, gdy brak jest wskazanej wyżej decyzji organu inspekcji sanitarnej lub w sytuacji, gdy osoba chora bądź narażona na zakażenie nie wyraża zgody na zastosowanie względem niej hospitalizacji, izolacji, kwarantanny, wykonania badania sanitarno — epidemiologicznego lub izolacji w warunkach domowych.

W okresie od 20 marca 2020 r., na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia, wydanego w tym też dniu (zmienianym 24, 25 i 31 marca 2020 r.), w związku z wprowadzeniem stanu epidemii, obowiązkowej kwarantannie podlegają wszystkie osoby przekraczające po tej dacie granicę państwową. Kwarantanna w tym przypadku trwa 14 dni, licząc od dnia następującego po przekroczeniu tej granicy, a decyzji organu inspekcji sanitarnej nie wydaje się.

Zgodnie z treścią art. 15 zzzn Specustawy naruszenie obowiązku hospitalizacji, kwarantanny lub izolacji w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem lub zwalczaniem COVID — 19, nałożonego przez właściwy organ lub wynikającego z przepisów prawa, państwowy powiatowy inspektor sanitarny nakłada na osobę naruszającą taki obowiązek, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną w kwocie do 30.000,00 zł.

 

 

IIŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO

Na mocy art. 36 Ustawy, w odniesieniu do osoby, która nie poddaje się m. in. badaniom sanitarno — epidemiologicznym, kwarantannie, izolacji lub hospitalizacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, na zasadzie wyjątku, może być zastosowany środek przymusu bezpośredniego, w postaci:

  1. przytrzymania,
  2. unieruchomienia lub 
  3. przymusowego podania leków.

Pod pojęciem przytrzymania rozumieć należy wyłącznie doraźne oraz krótkotrwałe pozbawienie osoby możliwości ruchu, jedynie z użyciem siły fizycznej.

W odniesieniu zaś do unieruchomienia wskazania wymaga, iż jest ono dłużej trwającym obezwładnieniem osoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftana bezpieczeństwa. Z uwagi na daleko idący, krępujący charakter tegoż środka przymusu bezpośredniego, ustawodawca postanowił, iż jego stosowanie może trwać nie dłużej niż 4 godziny, a w razie potrzeby, jego stosowanie może być przedłużone na następne okresy 6-godzinne, przy czym nie dłużej niż 24 godziny łącznie.

Wreszcie, przymusowe podanie leku stanowi doraźne lub przewidziane w planie postępowania leczniczego wprowadzenie bez zgody danej osoby leków do jej organizmu.

 

Decyzję w przedmiocie zastosowania środka przymusu bezpośredniego na gruncie Ustawy podejmuje lekarz lub felczer (w Polsce obecnie nie kształci się nowych felczerów, a ww. uprawnienie dotyczy jedynie osób, które nadal wykonują owy zawód), określając jego rodzaj oraz osobiście nadzorując jego wykonanie.

Na wniosek lekarza lub felczera pomoc w zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego udzielona może zostać przez Policję, Straż Graniczną lub Żandarmerię Wojskową, pod warunkiem wyposażenia funkcjonariuszy lub żołnierzy w środki chroniące przed chorobami zakaźnymi.

Zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wymaga uprzedzenia o tym  fakcie osoby, wobec której zostanie on zastosowany, a także odnotowane musi zostać w jej dokumentacji medycznej.

 

Konstatując, zakażenie, podejrzenie zakażenia, jak i sam kontakt z osobą zakażoną stwarzają po stronie organów inspekcji sanitarnej, jak i lekarzy możliwość zastosowania  zarówno środków przymusu medycznego, a wobec odmowy wykonywania których, także środków przymusu bezpośredniego.

Niemniej jednak, z uwagi na dramatyczny przyrost nowych zakażeń, odbiór omówionych w niniejszym opracowaniu środków powinien być jak najbardziej pozytywny, albowiem jedynie przestrzeganie zaleceń wykwalifikowanych służb, a co za tym idzie przestrzeganie m. in. zasad kwarantanny, jak i stosowanie się do ograniczeń wprowadzanych w kolejnych rozporządzeniach Ministra Zdrowia, umożliwi stosunkowo szybkie uporanie się z trwającą pandemią, jak i wyczekiwany przez wszystkich powrót do normalnego trybu życia. 

 

Autor: apl. adw. Natan Stalmach