Najprawdopodobniej jeszcze w tym roku projekt Ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary zostanie złożony do podpisania przez Prezydenta.

Nowa regulacja wprowadza szereg mechanizmów, ułatwiających nakładanie sankcji o charakterze majątkowym na podmioty zbiorowe, w tym w szczególności:

  1. eliminuje wymóg uprzedniego uzyskania wyroku skazującego osobę fizyczną,
  2. wprowadza nowe zasady dotyczące tzw. „sygnalistów” – osób powiadamiających o nieprawidłowościach w ramach podmiotu zbiorowego,
  3. przewiduje odpowiedzialność podmiotu zbiorowego nawet jeżeli ten z popełnionego czynu zabronionego nie odniósł korzyści,
  4. istotnie poszerza podstawy odpowiedzialności przedsiębiorców,
  5. przewiduje zwiększenie maksymalnych kar nakładanych na przedsiębiorców do 30 mln zł, a wyjątkowo – do 60 mln zł oraz – w określonych okolicznościach – możliwość rozwiązania
  6. podmiotu gospodarczego,
  7. określa katalog środków orzekanych wobec podmiotów zbiorowych, m.in. przepadek korzyści majątkowych, zakaz promocji lub reklamy, zakaz korzystania z dotacji, subwencji i innych form
  8. wsparcia finansowego ze środków publicznych, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju
  9. wprowadza odpowiedzialność na zasadzie tzw. „winy anonimowej” w przypadku, gdy sprawca czynu nie zostanie ustalony.

 

 

Kogo dotyczy nowa regulacja?
Wedle treści projektu Ustawy, definicja „podmiotu zbiorowego” obejmuje:

1. osoby prawne
2. jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną,
3. spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa,
4. jednostki samorządu terytorialnego lub związki takich jednostek,
5. spółki kapitałowe w organizacji,
6. podmioty w stanie likwidacji przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków.

 

 

Jaki jest zakres odpowiedzialności?

Projekt Ustawy wprowadza nową definicję czynu zabronionego, czyli czynu zabronionego przez ustawę, pod groźbą kary, jako przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego bądź też jako przestępstwo skarbowe. Wykroczenia, przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, czyny polegające na opublikowaniu materiału prasowego oraz innego rodzaju naruszenia związane z „przekazywaniem myśli ludzkiej”, do których to zastosowanie znajdują regulacje Prawa Prasowego, wyłączone są spod działania Ustawy.

 

 

Na podstawie projektu Ustawy wyróżnić można:

1/ odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione, w ramach której wyodrębnia się:
– odpowiedzialność za czyny własne podmiotu
– odpowiedzialność za czyny popełnione przez osoby zatrudnione przez podmiot zbiorowy związku ze świadczeniem pracy,
– odpowiedzialność za czyny popełnione przez osobę fizyczną uprawnioną do realizacji zadań na rzecz podmiotu zbiorowego w ramach ustalonych kompetencji;
2/ odpowiedzialność finansowa oraz odszkodowawcza podmiotu zbiorowego.

Odpowiedzialność za czyny własne podmiotu występuje zarówno w przypadku działania lub zaniechania organu, jak i umyślnego działania lub zaniechania członka organu podmiotu zbiorowego. Regulacja odpowiedzialności za czyny zabronione dotyczy nadto różnego rodzaju osób związanych z podmiotem, takich jak pracowników, ale również pełnomocników czy prokurentów. Co więcej, na kanwie projektu Ustawy, aby pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności, nie jest konieczne uprzednie skazanie osoby fizycznej, która popełniła czyn zabroniony.

Istotnym novum, jakie wprowadza projekt Ustawy, jest pojęcie „winy anonimowej”, które dopuszcza możliwość skazania podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony również wtedy, kiedy ustalenie rzeczywistego sprawcy czynu nie jest możliwe – wystarczy, aby wykazane zostało uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa oraz aby wystąpił interes społeczny w jego ściganiu.

Projekt Ustawy przewiduje nadto odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyny zabronione popełnione przez podwykonawców podmiotu czy też pracowników wykonujących zawartą z podmiotem umowę.
Wymogiem koniecznym dla powstania tej odpowiedzialności jest niezachowanie należytej staranności przez osoby powiązane z podmiotem, tj. pracowników lub osoby upoważnione do reprezentacji podmiotu. Projekt przewiduje nadto odpowiedzialność podmiotu zbiorowego na zasadzie winy w organizacji, nadzorze oraz winy w wyborze.

Odpowiedzialność finansowa oraz odszkodowawcza przewiduje, iż nawet, jeżeli podmiot zbiorowy za popełnienie czynu zabronionego odpowiedzialności nie ponosi, lecz uzyskana z tego czynu korzyść majątkowa przekracza (chociażby pośrednio) 500.000 zł, sąd może orzec przepadek praw majątkowych lub mienia, zarówno w całości, jak i w części, jeżeli wykazane zostanie, że posłużono się podmiotem zbiorowym (przynajmniej w znacznej części) w celu popełnienia czynu zabronionego, czy też ukrycia pochodzących z czynu korzyści.

Ustawodawca przewidział ponadto przepadek lub zwrot korzyści uzyskanej, nawet pośrednio, przez podmiot zbiorowy (zwrot może nastąpić na rzecz Skarbu Państwa, pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby) w sytuacji wykazania, iż pracownik, członek organu podmiotu zbiorowego bądź inna, wymieniona w ustawie osoba, wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć o popełnieniu czynu zabronionego, nawet, jeżeli podmiot zbiorowy danego czynu nie popełnił (a został jedynie w tym celu wykorzystany).

Odpowiedzialność na podstawie Projektu pozostaje niezależna od odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej czy też indywidualnej (w przypadku sprawcy czynu zabronionego).

 

 

Rozszerzenie katalogu kar i środków karnych:

Projekt Ustawy zdecydowanie rozszerza katalog kar przewidzianych obecną ustawą jak i zaostrza te już istniejące. Wśród kar przewidzianych Projektem wymienić można:
kary pieniężne od 30 tys. zł. do 30 mln. zł. (w określonych przypadkach górna granica może ulec dwukrotnemu zwiększeniu do 60 mln. zł.), niezależnie od wykazanego przychodu,
rozwiązanie podmiotu zbiorowego (jako środek ostateczny przy spełnieniu wskazanych w Projekcie warunków).

Do nowych środków karnych zaliczyć natomiast można:

  • zakaz prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej,
  • zakaz skorzystania z pomocy organizacji międzynarodowych (w których Rzeczpospolita Polska jest członkiem),
  • zobowiązanie do zwrotu na rzecz skarbu Państwa równowartości środków publicznych uzyskanych w ramach wsparcia finansowego, które otrzymane były od chwili popełnienia czynu do chwili wydania orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu,
  • zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego (stałe bądź czasowe).

Nadto, na mocy Projektu wprowadzona zostanie zmiana w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie z którą wszelkie kary oraz środki (karne i zapobiegawcze), wraz z informacją o ustanowieniu zarządu przymusowego, wpisywane będą do Krajowego Rejestru Sądowego.

 

 

Jak się zabezpieczyć?

Warto podjąć zdecydowane kroki, które uchronią przedsiębiorstwo przed odpowiedzialnością wynikającą z Projektu omawianej ustawy. Kroki te powinny w głównej mierze mieć charakter prewencyjny, eliminujący nieprawidłowości w działaniu przedsiębiorstwa. Polegać one mogą przede wszystkim na:

  • określeniu zasad postępowania w razie zagrożenia popełnienia czynu zabronionego bądź też skutków niezachowania wystarczającej ostrożności,
  • określeniu zakresu odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, komórek organizacyjnych, pracowników lub innych wymienionych Projektem osób,
  • wyborze osoby lub komórki organizacyjnej, która będzie miała na celu nadzór na przestrzeganiem przepisów i zasad w działalności podmiotu zbiorowego.

Warto mieć na uwadze, iż ustawa wyłącza odpowiedzialność wskutek nieprawidłowości w stosunku do pewnych kategorii przedsiębiorców (mikro-, oraz w niektórych przypadkach, małych przedsiębiorców)