Prawne aspekty oświadczeń majątkowych składanych przez osoby pełniące funkcje publiczne.

Kwiecień to miesiąc, w którym zgodnie z regulacjami ustawowymi osoby pełniące różnorakie funkcje publiczne zobowiązane są złożyć oświadczenia majątkowe. 

Wszyscy wiemy, że wypełnianie oświadczeń majątkowych od lat nastręcza wiele problemów interpretacyjnych, z którymi borykają się nie tylko radni, burmistrzowie czy prezydenci miast, ale również posłowie, senatorowie a częstokroć nawet prokuratorzy i sędziowie.  Nieostre, wieloznaczne a często niezrozumiale sformułowania jakie zawierają druki oświadczeń, skutkują wieloma niezamierzonymi błędami popełnianymi przez osoby zobowiązane. Błędom tym sprzyja często pośpiech wywołany spisywaniem oświadczeń „na ostatnią chwilę”, a także brak rzetelnych informacji majątkowych dotyczących dnia do którego odnosić się ma oświadczenie majątkowe (najczęściej 31 grudnia roku poprzedzającego). 

Wszystkie te okoliczności sprawiają, że naszym oświadczeniom bacznie zaczynają się przyglądać urzędy skarbowe a coraz częściej także Centralne Biuro Antykorupcyjne i prokuratura…

W dzisiejszym artykule chciałbym zwrócić uwagę na pojęcie zasobów pieniężnych oraz wierzytelności pieniężnych.  Obydwa sformułowania widnieją bowiem na drukach oświadczeń majątkowych, teoretycznie obligując osoby zobowiązane do złożenia również w tym zakresie stosownych oświadczeń.  Na przykład w kwestii udzielonych osobom trzecim pożyczek.

Ale czy na pewno ? 

Problem a ściślej bubel prawny, jaki się z tym wiąże najłatwiej będzie wyjaśnić na gruncie  przepisów ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym, będącej podstawą składania oświadczeń m.in. przez radnych i innych  funkcjonariuszy samorządowych szczebla gminnego. 

Artykuł 24 h tejże Ustawy, na który wprost powołują się wypełniane przez radnych druki oświadczeń majątkowych istotnie posługuje się pojęciem zasobów pieniężnych  

Dla jasności pozwolę sobie przypomnieć ustęp 1 tego artykułu :

1. Radny, wójt, zastępca wójta, sekretarz gminy, skarbnik gminy, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym, zwanego dalej „oświadczeniem majątkowym”. Oświadczenie majątkowe dotyczy ich majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Oświadczenie majątkowe zawiera informacje o:

1) zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach handlowych oraz o nabyciu od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego, ich związków, komunalnej osoby prawnej lub od związku metropolitalnego mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, a także dane o prowadzeniu działalności gospodarczej oraz dotyczące zajmowania stanowisk w spółkach handlowych,

2) dochodach osiąganych z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu,

3) mieniu ruchomym o wartości powyżej 10 000 złotych,

4) zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej 10 000 złotych, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach oraz warunkach, na jakich zostały udzielone.

Warto zwrócić uwagę, że zasoby pieniężne definiowane są powszechnie jako środki pieniężne zgromadzone przez określony podmiot ze źródeł jego przychodów pozostające w jego dyspozycji. Taką (zgodną) definicję zawierają m.in. trzy podręczniki prawa finansowego – autorstwa Andrzeja Borodo,  Andrzeja Gomułowicza czy Zbigniewa Ofiarskiego.

W samym wzorze oświadczenia majątkowego wskazuje się na zasoby pieniężne, a dopiero niżej na wchodzące w ich skład środki pieniężne. Skoro zasobami pieniężnymi są środki pieniężne pozostające w dyspozycji funkcjonariusza publicznego, to płynie stąd prosty wniosek, iż pojęcie to nie będzie obejmowało między innymi kwot pieniężnych stanowiących przedmiot udokumentowanej pożyczki, udzielonej osobie trzeciej i faktycznie przekazanych pożyczkobiorcy. Wszak z istoty umowy pożyczki wynika, iż stanowiąca jej przedmiot kwota pieniężna przechodzi na własność pożyczkobiorcy (art. 720 kc). Zatem pożyczkodawca (w naszym przypadku funkcjonariusz gminny) może zasadnie twierdzić, iż środkami tymi nie dysponuje.  A skoro nie dysponuje – to środki te nie wchodzą w skład zasobów pieniężnych które ustawodawca każe ujawnić.

Hola, hola zapyta ktoś –  ale pożyczka to przecież wierzytelność, a z tej ustawodawca też każe się spowiadać –  tak przynajmniej wynika z treści druku oświadczenia majątkowego. 

 

I tu właśnie dochodzimy do sedna problemu.  W cytowanym przepisie art. 24h ustawy o samorządzie gminnym  nie ma   jakiejkolwiek wzmianki na temat wierzytelności pieniężnych, które to pojęcie widnieje w punkcie 5 pouczenia – w treści wzoru oświadczenia majątkowego jakie składa radny  czy prezydent miasta.  I nie jest to kwestia interpretacji przepisu. Przeciwnie, zawiera on absolutnie zamknięty katalog składników majątkowych obligujących do wskazania ich w oświadczeniu.  

Co więcej, dodatkowo definiuje szczegółowo pojęcie zobowiązań pieniężnych. 

Jeśli wzór oświadczenia majątkowego powołuje się na wierzytelności pieniężne – to należy rozumieć, że tego rodzaju zapis  winien mieć oparcie w przepisach ustawy o samorządzie gminnym, a w szczególności w przepisie art. 24h tej ustawy – a nie odwrotnie, bo logiczne jest chyba, że to wzór oświadczenia majątkowego tworzy się na podstawie przepisów ustawy a nie ustawę na podstawie wzoru oświadczenia. Tymczasem wzór oświadczenia powołuje się na sformułowanie, które w Ustawie nie występuje.

Obowiązujący radnych gminnych wzór oświadczenia majątkowego określony jest w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 26 lutego 2003r. w sprawie określenia wzorów formularzy oświadczeń majątkowych radnego gminy, wójta, zastępcy wójta, sekretarza gminy, skarbnika gminy, kierownika jednostki organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoby wydającej decyzje administracyjne w imieniu wójta. Wskazane rozporządzenie wydano w oparciu o delegację zawartą w art. 24h ust. 13 ustawy o samorządzie gminnym

Rozporządzenie nie zawiera żadnych przepisów dookreślających pojęcia jakimi posługuje się Ustawa.  Składa się na nie druk oświadczenia. I nic więcej. Jasno zatem widać, że wzór oświadczenia majątkowego nie jest zgodny z zapisami ustawowymi a zatem akt wykonawczy nie jest zgodny z nadrzędnym aktem normatywnym. 

Powstaje w związku z tym pytanie, czy w przypadku sprzeczności pomiędzy ustawą i wydanym na jej podstawie rozporządzeniem osoba zobowiązana do złożenia oświadczenia majątkowego ma się stosować do ustawy czy do rozporządzenia ?   

Odpowiedź może być tylko jedna: oczywiście  do ustawy. 

Konkluzja z tego jest taka, że nie łamie przepisów ustawy ten, kto nie ujawnia w oświadczeniu majątkowym przysługujących mu wierzytelności pieniężnych. 

Dla jasności – stanowiska takiego nie zmienia bynajmniej analiza innych aktów prawnych dotykających kwestii oświadczeń majątkowych – w tym zwłaszcza ustawy z 21 sierpnia 1997r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.     

W zawartym w art. 10 tej ustawy katalogu informacji, jakie powinno zawierać oświadczenie majątkowe również nie wymieniono wierzytelności pieniężnych. Identycznie rzecz się ma np. w ustawie z 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa ( art. 27 c ) oraz ustawie z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym ( art. 25 c ).

Jak wiadomo, sankcję za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia majątkowego przewiduje art. 233 kodeksu karnego. I nie jest to byle jaka sankcja, gdyż nieuczciwemu radnemu sąd wymierzyć może nawet karę ośmiu lat pozbawienia wolności. 

Zwróćmy jednak uwagę na zapis art. 233 § 6 kk.  Stanowi on, iż przepisy poprzedzające stosuje się odpowiednio do osoby, która składa fałszywe oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Owszem, ustawa o samorządzie gminnym przewiduje w art. 24l ów rygor odpowiedzialności karnej.  Ale jednocześnie, to właśnie ustawa ma określać przesłanki tej odpowiedzialności a nie wydane w oparciu o delegację ustawową rozporządzenie, zawierające całkowicie sprzeczne z ustawą polecenia. 

I tego się trzymajmy.

Autor: adw. Adam Gomoła